Nicole Huttenhuis

Op basis van ervaringen, je opvoeding, of door beelden die we zien of lezen in de media plaatsen we mensen in ‘hokjes’. Dit noemen we stigmatiseren en gebeurt meestal onbewust. Eén van de nadelen van stigmatiseren is dat het kan leiden tot discriminatie. Iemand met een psychische aandoening wordt dan benadeeld door mensen uit hun omgeving, bijvoorbeeld door hun werkgever of instanties. Een psychische aandoening wordt vaak anders benaderd dan een fysiek probleem of handicap. Onwetendheid, verkeerde informatievoorziening en beelden in de media versterken vooroordelen en houden het in stand.

Wat is zelfstigma?

We kunnen een ander stigmatiseren, maar minder bekend is zelfstigma. Dit houdt in dat iemand vooroordelen heeft over zichzelf en zijn eigen psychische aandoening. Vaak is zelfstigma erg hardnekkig en gaat het gepaard met veel schaamte. Je houdt je psychische aandoening dan angstvallig verborgen voor anderen, omdat je bang bent voor hun oordeel. Vaak gebeurt dit ook onbewust.

Terugtrekken

Iemand die last heeft van zelfstigma vertelt: ‘Ik vertelde dat ik griep had of migraine, maar eigenlijk kon ik de prikkels bij grotere bijeenkomsten niet aan.’ Door zelfstigma en angst voor het oordeel van vrienden, familie en collega’s, zoeken mensen minder snel hulp dan nodig. Ze zijn bang voor negatieve reacties uit hun omgeving. Doordat mensen met een psychische aandoening het vaak lastig vinden om openheid te geven over hun problemen trekken ze zich terug. Dit kan de aandoening  verergeren en het functioneren verder in de weg zitten.

Hoe weet ik of ik last heb van zelfstigma?

Mensen die niet over hun psychische problemen durven te praten dreigen in een isolement te komen. Denk je dat je zelf last hebt van zelfstigma? Doe dan de test van Samen Sterk Zonder Stigma.

Hoe kun je signalen herkennen?

Denk je dat iemand in jouw omgeving last heeft van zelfstigma? Wil je weten hoe je kan handelen en een luisterend oor kan zijn? Lees dan meer informatie over de cursus Mental Health First Aid (MHFA). In de training oefenen we onder andere met gesprekstechnieken en een actieplan. De cursus werd ontwikkeld Australië en wordt over de hele wereld ingezet. De aanpak is wetenschappelijk bewezen effectief.

Een gezonde werkdruk is prima, maar wat als dit omslaat in ongezonde werkstress? En wat doe je als een medewerker of collega al een tijdje niet lekker in zijn vel zit? Ligt het aan het werk, of is er in de privésituatie iets aan de hand? Of speelt er iets anders? Wat vertellen de feiten en cijfers over onze mentale gezondheid en stress op de werkvloer?

Hoe vaak komen psychische klachten en stress voor bij werkenden?

Psychische klachten komen bij één op de 5 werkenden voor. Dus bij gemiddeld 20% van je team. Vaak gaat het om een lichte of matige psychische aandoening, die goed behandelbaar is. Denk aan een depressie of angst.

Zorgen psychische klachten en stress voor langdurig verzuim?

Als iemand eenmaal uitvalt, neemt het herstel vaak veel tijd in beslag. Psychische aandoeningen zijn in Nederland de belangrijkste oorzaak van langdurig verzuim. Het is daarmee een kostbare aangelegenheid. Het zorgt voor minder werkplezier en levensvreugde bij medewerkers en zorgt voor financiële kosten voor organisaties en de samenleving.

Welke feiten en cijfers weten we over mentale gezondheid op de werkvloer?

• In ongeveer 1 op de 3 gevallen zijn psychische klachten de oorzaak van ziekteverzuim.
• Het verzuim door psychische aandoeningen neemt de afgelopen jaren toe.
• Werknemers in het openbaar bestuur, onderwijs en zorg vallen het meest uit door psychische klachten en stress.
• Bij vrouwen zijn psychische aandoeningen met 40% de meest voorkomende oorzaak van verzuim. Bij mannen staat het op de tweede plaats als oorzaak van verzuim (26%).
• Werknemers in de leeftijd van 25 tot 45 jaar vallen het meest uit door stress (spanning, overspanning en burn-out). In deze leeftijdsgroep zijn psychische aandoeningen met 46% de belangrijkste oorzaak van ziekteverzuim.
• Het herstel van een burn-out duurt gemiddeld 293 dagen (ruim 9 maanden).
• Ongeveer een derde van de Nederlanders heeft slaapproblemen. Stress kan zorgen voor slaapproblemen en te weinig slaap zorgt er voor dat je kwetsbaarder bent voor stress.
• Werknemers van 55 jaar en ouder vallen het minst uit door stress (15%).

Bron: ArboNed

Wat kun je als werkgever doen om psychische klachten te voorkomen?

Gelukkig kun je als werkgever iets doen voor medewerkers met psychische klachten. In de in-company training van MHFA leer je hoe je met behulp van het MHFA actieplan een gesprek voert over mentale klachten. Zo kun je juist bij beginnende klachten invloed uitoefenen en helpen om meer leed te voorkomen. Deze cursus geven wij onder andere aan leidinggevenden, medewerkers van HRM-afdelingen, BHV’ers en teams. MHFA is wereldwijd actief en biedt al 18 jaar wetenschappelijk onderbouwde cursussen.  

Staat in jouw organisatie mentale gezondheid ook op de agenda? Steeds meer werkgevers zetten in op mentale gezondheid. Ze willen hiermee bijdragen aan de duurzame inzetbaarheid van hun medewerkers. Ook het verminderen van stress en spanningsklachten staat hoog op de agenda. Zeker in de zorg is de coronacrisis aanleiding geweest voor het opzetten van een structureel preventief beleid. Trimbos ontwikkelde een leidraad voor het voorkomen van mentale klachten. De leidraad heeft een wetenschappelijk onderbouwde aanpak om klachten bij zorgmedewerkers te voorkomen. De leidraad is gericht op de zorg, maar ook toepasbaar voor andere sectoren.

De aanpak: 4 stappen

Trimbos beschrijft vier stappen die wetenschappelijk onderbouwd zijn om mentale klachten te voorkomen:

1. Een effectieve aanpak mentale gezondheid begint bij de directie: als zij de aanpak niet voorleeft en mogelijk maakt, heeft het bevorderen van mentale gezondheid op de werkvloer geen kans van slagen.
2. Zorg voor goede algemene werkomstandigheden waarin zorgmedewerkers veilig en openlijk kunnen praten over hun mentale gezondheid en de werkdruk hanteerbaar is.
3. Heb oog voor (beginnende) mentale klachten van zorgmedewerkers en maak een tijdig gesprek daarover mogelijk.
4. Reik actief passende interventies aan voor zorgmedewerkers die dat nodig hebben.

In de leidraad staan ook praktijkvoorbeelden en wordt uitgelegd waarom de stappen noodzakelijk zijn en wie wat kan doen. Voor afdelingen HRM, arboprofessionals, beroepsverenigingen, zorgmedewerkers en beleidsmakers bevat de leidraad waardevolle adviezen. De leidraad is gratis te downloaden op de website van Trimbos.

Wetenschappelijk onderbouwd

Met de aanpak van Trimbos zorg je onder andere voor een veilig werkklimaat waarin je het gesprek kan aangaan over je mentale gezondheid. Dit sluit aan op de insteek van de trainingen van Mental Health First Aid (MHFA). In onze trainingen leer je signalen van mentale klachten te herkennen. Je vergroot ook je kennis over psychische aandoeningen en je oefent hoe je het gesprek kunt aangaan met iemand bij wie je mentale klachten vermoedt. Deze vaardigheden zijn waardevol voor leidinggevenden en HR medewerkers en passen binnen een preventief mentaal gezondheidsbeleid. De trainingen van MHFA zijn wetenschappelijk bewezen effectief en worden over de hele wereld gegeven. Al meer dan 4 miljoen mensen volgden de training, in meer dan 25 landen.

Bekijk onze trainingen op mhfa.nl.

De mentale gezondheid van veel mensen staat onder druk. Dit blijkt uit verschillende onderzoeken. Daarom start het kabinet de landelijke aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’. Specifiek is er aandacht voor jongeren en jongvolwassenen, werkenden en mensen in een kwetsbare positie. Het kabinet wil samen met de doelgroep zelf en maatschappelijke partners mentale gezondheid bespreekbaar maken. Doel daarvan is dat jongeren lekker in hun vel zitten, werkenden met energie en plezier hun werk kunnen doen en kwetsbare mensen extra ondersteuning krijgen waar nodig.   

1,8 miljoen Nederlanders

In de Kamerbief schrijven de betrokken bewindspersonen: “De samenleving is ingewikkelder geworden, stelt hoge eisen aan mensen en legt een grote nadruk op prestaties en zelfredzaamheid. Tijdens corona werd dit nog duidelijker zichtbaar. Depressie, angststoornissen en problemen met alcohol en drugs treffen jaarlijks zo’n 1,8 miljoen Nederlanders in de leeftijdsgroep van 18 tot 65 jaar. Scholieren ervaren steeds meer druk op school. Ongeveer 840.000 jongeren ervaren mentale uitdagingen en/of klachten en 1 op de 15 jongeren in Nederland kampt met een depressie. Tegelijkertijd neemt de sociale cohesie af en neemt de druk op de arbeidsmarkt toe. In 2019 hadden 1,3 miljoen mensen last van burn-out klachten. Terwijl een goede mentale gezondheid samenhangt met een 15 tot 20 jaar langere levensverwachting.”

Bespreekbaar maken

Het kabinet wil verschillende momenten benutten om mentale gezondheid bespreekbaar te maken. Vanaf 2023 sluiten scholen, verenigingen, werkgevers en maatschappelijke organisaties daarom aan bij de European Mental Health Week. Dit najaar start de ‘Mental Meetup’, een dag met activiteiten rondom het onderwerp mentale gezondheid. Verder is er aandacht activiteiten in de buurt, op school, op het werk en online. Ook sluit de aanpak aan bij bestaande initiatieven, zoals MIND Us.

Evidence based cursussen

Ook Mental Health First Aid Nederland (MHFA NL) staat voor een mentaal gezond Nederland. MHFA NL vindt het een goede zaak dat het kabinet een beweging start om dit te bevorderen. Met onze cursussen bieden wij handvatten, waarmee je mensen met mentale klachten kan ondersteunen. Met een cursus van MHFA vergroot je je kennis over psychische aandoeningen. Je leert signalen van mentale klachten te herkennen en hoe je daarop kan handelen. Met de kennis en vaardigheden die je in de cursus leert, kun je echt het verschil maken in het leven van iemand die het psychisch moeilijk heeft. Hiermee draag je bij aan mentale fitheid op de werkvloer en in de klas.

Bekijk het landelijke aanbod van MHFA cursussen op www.mhfa.nl.

Een betere mentale gezondheid van een miljoen volwassen kan €144 miljoen besparen. Om dit te bereiken is het advies om in te zetten op bewezen effectieve interventies en beleidsmaatregelen op het gebied van mentale gezondheid. Dit concluderen het RIVM, het Trimbos Instituut en GGD GHOR Nederland (brancheorganisatie van de Gemeentelijke Gezondheidsdiensten en Geneeskundige Hulpverleningsorganisaties) in hun factsheet ‘Effectieve interventies en beleid Mentale gezondheid en preventie’. In opdracht van het ministerie van VWS doen zij onderzoek naar de mogelijkheden om het Preventieakkoord uit te breiden met mentale gezondheid. Mental Health First Aid (MHFA) noemen zij in hun factsheet één van de kansrijke interventies en kan bijdragen aan het verbeteren van mentale gezondheid.

Minder vaak ziek

Het RIVM, het Trimbos Instituut en GGD GHOR Nederland schrijven dat een betere mentale gezondheid leidt tot een afname van zorgkosten. Ook leidt het tot minder verzuim op het werk. Mentaal gezonde mensen kunnen positief denken, omgaan met tegenslagen en zijn tevreden met hun sociale relaties. Het bevorderen van de mentale gezondheid zorgt ervoor dat mensen zich gezonder voelen en beter functioneren. Zij hebben vaak minder zorg nodig van bijvoorbeeld de huisarts of het ziekenhuis. Daardoor zijn werknemers productiever en vallen zorgkosten waarschijnlijk lager uit.

Kostenbesparing door preventie

De drie instituten rekenden uit dat er een kostenbesparing mogelijk is van circa €144 miljoen per jaar. Dit is het financiële effect van het preventief inzetten op mentale gezondheid. Zij gaan voor hun berekening uit van het scenario dat de mentale gezondheid van 1 miljoen volwassen met 5 procent vooruitgaat. Ook het inzetten op preventie van specifieke psychische aandoeningen leidt bij dit scenario tot een kostenbesparing, namelijk van €15 en €17 miljoen per jaar voor depressies en angststoornissen.

Kansrijke interventie: MHFA

De onderzoekers geven aan dat er een samenhangende mix van effectieve interventies en beleidsmaatregelen nodig is. Ook moeten beleidsterreinen meer met elkaar samenwerken. Door interventies op het juiste moment in te zetten, kan het ontstaan of ontsporen van gezondheidsproblemen voorkomen worden. Een van de genoemde kansrijke interventies zijn de cursussen van MHFA. De cursussen van MHFA vergroten de kennis over mentale aandoeningen en hun behandeling. In de cursus leer je strategieën om het gesprek aan te gaan met mensen met mentale problemen. En ook draagt de cursus bij aan het verminderen van stigma. De cursussen van MHFA gaan over de meest voorkomende psychische problemen bij volwassenen en er is ook een variant over jongeren.

De mentale gezondheid van jongeren staat onder druk. Eén op de zeven jongeren heeft last van depressieve gedachten en één op de drie ervaart prestatiedruk. 75% van de psychische klachten ontstaat voor het 25^e levensjaar. Deze cijfers maakte de stichting Mind Us onlangs bekend.

Lancering stichting MIND Us

Op 30 maart lanceerde Koningin Maxima de stichting MIND Us. De stichting zet zich in voor de mentale gezondheid van jongeren tussen de 12 en de 27 jaar. Koningin Maxima is erevoorzitter. De stichting wil dat jongeren grip krijgen op hun mentale gezondheid, zich veerkrachtig ontwikkelen en hulp weten te vinden als dat nodig is. MIND Us is opgericht met steun van MIND, het landelijke platform voor psychische gezondheid.

Praat erover

Tijdens de lancering riep Koningin Maxima jongeren op om over mentale gezondheid te praten. Haar eigen ervaring en zoektocht na de dood van haar zusje Inés waren de aanleiding om zich als erevoorzitter in te spannen voor MIND Us. Het jongste zusje van de koningin maakte in 2018 op 33-jarige leeftijd een einde aan haar leven. “Hadden we meer kunnen doen?”, vroeg Maxima zich af. Gelukkig merkte ze dat ze niet alleen was met haar gevoelens van verdriet, verlies en machteloosheid. Ook andere naasten worstelen vaak met de vraag of ze niet beter of eerder hadden kunnen helpen.

Snel in actie komen

Omdat verreweg driekwart van de psychische problemen voor het 25ste levensjaar ontstaat is het van belang om snel in actie te komen. MIND Us focust op preventie en moet jongeren helpen om psychische problemen uit te spreken en het onderwerp daarmee uit de taboesfeer te halen.

Ook jij kunt iets betekenen voor jongeren met mentale klachten. Als je veel met jongeren in contact komt, bijvoorbeeld als je leraar, trainer, buurtvader bent, kan het zinvol zijn om een cursus te volgen van Mental Health First Aid Nederland (MHFA NL). In de cursus MHFA Youth, speciaal gericht op jongeren, leer je signalen te herkennen, oefen je met een stappenplan om het gesprek aan te gaan met een jongere met mentale klachten en leer je wat je moet doen in geval van een crisis. Meer informatie over de cursus vind je op www.mhfa.nl.     

Heb jij vragen over zelfmoord? Stichting 113 Zelfmoordpreventie: bel 113 of 0800-0113 (gratis), of anoniem via de chat op de website 113.nl. 24 uur per dag, 7 dagen per week.